Het aantal faillissementen neemt hand over hand toe en werpt de vraag op of corona de wereldeconomie niet nog meer gaat voorzien van zombiebedrijven, een kwaal die ze door de goedkope rente al vele jaren meeslepen. Ze zijn in elk geval als een sluipend gif voor de economie want ze nemen financiële zuurstof weg van bedrijven die productiever zijn. Door de coronacrisis zal het aantal zombiebedrijven verder stijgen: naast de centrale bankiers die al jarenlang voor goedkoop geld zorgen doen deze keer ook de overheden meer dan een duit in het zakje.

Wat zijn zombiebedrijven

Zombiebedrijven genereren voldoende cash om de operationele en vaste kosten te dekken en daarnaast de rentebetaling te verzorgen. Maar er is geen overschot om de reserves op te bouwen om op vervaldag de geleende hoofdsom terug te betalen. Ze zijn structureel aan een levenslijn van banken en andere kredietverschaffers gebonden. De bedrijven zijn weinig tot niet productief: een bedrijf dat kan overleven door te lenen in plaats van manieren te vinden om de winst te verhogen, kan zelfgenoegzaam en inefficiënt worden. Een team van economen ontdekte in 2018 dat Franse bedrijven minder productief dankzij laksere financieringsvoorwaarden leenden.

Het zombieleger groeit

Vandaag is het aantal bedrijven dat beroep moet doen op overheidssteun om de financiële impact van covid-19 te boven te komen niet te tellen. Lang niet alle bedrijven zullen de coronatijd overleven, omdat hun bedrijfsmodel in vraag zal worden gesteld of omdat de klanten niet voldoende meer de weg zullen vinden naar de analoge of digitale etalage. Het zombieleger neemt daardoor toe in omvang. Dat blijkt ook uit de grafiek van de aandelen binnen de Russell 2000. Het aantal bedrijven dat volgens analisten dit jaar geen winst zal maken is sinds een forse terugval na de grote financiële crisis al een tijdje aan een gestage remonte bezig. En dat tempo versnelt fors door de impact van covid-19 op de economie.

Volgens de Bank voor Internationale Betalingen (BIS) nam het aantal ‘zombie’-ondernemingen in de belangrijkste industrielanden al sinds de jaren 80 gestaag toe. In normale marktomstandigheden zouden die ondernemingen verdwijnen en plaats maken voor fundamenteel productievere en rendabelere ondernemingen. Die ‘zombie’-kredieten verdringen voor een stuk de financiering van investeringen door productievere ondernemingen, waardoor de efficiënte allocatie van kapitaal wordt verstoord.

De BIS waarschuwt dat deze trend negatief inwerkt op de macro-economische investerings- en productiviteitsgroei en op de werkgelegenheid. Zombiebedrijven hebben de neiging om schaarse middelen zoals personeel, kantoorgebouwen en kapitaal te verbruiken, waardoor er minder overblijft voor gezonde bedrijven. Onderzoek door de OESO ondersteunt die conclusie en ook in België gaat die vlieger op. Trends rekende in april 2017 uit dat er 61.000 bedrijven met een negatief eigen vermogen waren dat die meer dan 13 miljard euro kapitaal vernietigden. 37 miljard euro aan activa zit gevangen in activiteiten zonder toekomst.

Japan, hoofdstad van zombieland

De beroemdste plaats van een fors uit de kluiten gewassen zombie-uitbraak is Japan, waar onrendabele bedrijven na de financiële crisis in 1990 beroemd werden. Een analyse van de economen Caballero, Hoshi en Kashyap toonde aan dat Japanse banken zich bezighouden met de zogenaamde evergreening van achterstallige leningen aan ondermaats presterende bedrijven. Het doorrollen van bestaande kredieten, zonder zicht op de terugbetaling van de hoofdsom. Zoals verwacht hadden industrieën die meer zombificatie kenden een lagere productiviteitsgroei, en tegelijkertijd werd financieel kapitaal weggeleid van gezonde bedrijven.

Too big to zombie?

Soms zijn bedrijven te groot om ze zomaar de bons te geven. Er zijn drie aspecten.

1. Supply chain. Bij een faillissement zouden heel wat leveranciers immers ook een belangrijke afnemer zien verdwijnen en dus waren de leveranciers zelf bereid om soepeler om te springen met het incasseren van facturen, vaak tegen beter weten in.
2. Goedkoop geld. Dat zombiebedrijven uiteindelijk veel langer dan normaal het hoofd boven water kunnen houden is recent te danken aan goedkope financiering. Voorbeelden uit de VS omvatten warenhuisketen Sears en speelgoedretailer Toys R Us, die na een lange strijd het loodje moesten leggen. Beide retailbedrijven zagen de productiviteit en de marges in elkaar stuiken en sleepten zich van de ene herstructurering naar de andere.
3. Zwakke banken voeden zombies. Trends keek een nieuwe studie van de Erasmus Universiteit van Rotterdam in over het verband tussen zombiebedrijven en inflatie. Daarin krijgen zwakke banken de schuld voor de zombiebedrijven toegeschoven, naast de centrale banken: “de lage rente stimuleert ondergekapitaliseerde banken om probleemkredieten telkens weer te hernieuwen. Zo helpen ze zombiebedrijven in leven te houden. Veel keuze heeft zo’n bank niet. Het afschrijven van probleemkredieten brengt haar misschien onder de wettelijk vereiste kapitaalbuffer.”

KBC-hoofdeconoom Jan Van Hove nuanceert : “Dat fenomeen zal vooral spelen in de Zuid‑Europese landen. Sommige banken moeten daar bedrijven recht houden omdat ze anders zelf zouden omvallen. Reken daarbij dat de winstmarge van de banken onder druk staat door de lage rente. Banken proberen het verlies aan winst te compenseren met een groter volume aan kredieten, ook aan zombiebedrijven. Maar dat een courante praktijk noemen, gaat veel te ver. Een goede bank zal enkel krediet verlenen aan levensvatbare projecten van gezonde ondernemingen.”

High yield als voorloper van zombiestatus

Ook investeerders voeden zombiebedrijven. De lage rente overtuigt investeerders ondertussen meer en meer om in risicovollere obligaties te investeren, zoals junk bonds van bedrijven die al een zware schuld torsen. “Lage rentetarieven zorgden voor een basis voor agressiever financieel beleid en 'risicovoller' gedrag van de kant van de emittenten, evenals een hogere tolerantie voor deze emissies als een manier om de dorst naar rendement van de kant van de beleggers te lessen", aldus S&P Global Ratings. En ook al zijn niet alle emittenten die van de ratingbedrijven de junk-stempel opgekleefd krijgen zombiebedrijven, dat kan op termijn wel makkelijk zo worden. Tegenover high-yield staat immers ook het risico dat de schuld uiteindelijk niet meer kan worden terugbetaald.

Zombies in België

Ons land is trouwens notoir tolerant op het vlak van slecht presterende bedrijven. Volgens de OESO, gebaseerd op cijfers van 2017, telt België na Spanje en Italië het meeste aantal zombiebedrijven. De Belgische zombiebedrijven legden in 2013 beslag op bijna 15 procent van de jobs en van het kapitaal. Roularta Business Information berekende in Trends in 2017 dat ruim 55.000 Belgische bedrijven al drie jaar lang verlies maakten. Ze zijn goed voor bijna 14% van alle vennootschappen. Nog talrijker zijn de zowat 61.000 bedrijven met een negatief eigen vermogen, of 15% van alle vennootschappen.

Zombies in corona-tijd

Door de coronacrisis zal het aantal zombiebedrijven sterk toenemen. Naast de centrale bankiers, die al jarenlang voor erg goedkoop geld zorgen, doen deze keer ook de overheden meer dan een duit in het zakje. “Daarrond draaide de hele discussie”, zegt Jan Van Hove deze week in Trends. “Wil je zombiebedrijven overeind houden, of fundamenteel gezonde bedrijven door een nooit geziene schok helpen? Voor economen is het antwoord duidelijk. Waar je de lijn trekt, is een politieke keuze. Dat de overheid nadenkt over de financiële versterking van onze bedrijven is een goede zaak, maar ze had het eerder moeten doen. Onze wet laat toe bedrijven op te richten en die te runnen met minimale financiële buffers. Dat is een goede stimulans voor het ondernemerschap en het houdt de opstart van bedrijven laagdrempelig. Maar het verhoogt wel de financiële risico’s. Veel bedrijven blijken niet bestand tegen de coronaschok. De overheid moet weer strenger worden. Zowel de liquiditeit als de solvabiliteit van bedrijven moet schokbestendig zijn. Zorg dat je op elk moment aan cash kunt raken en dat je drie maanden zonder omzet kunt overleven. Wil je het wagen zonder buffers? Oké, maar verwacht dan niet dat de overheid je bedrijf bijspringt bij zwaar weer.”